شناسنامه عملیات

تاریخ عملیات 1364/5/15 و 1364/5/16
رمز عملیات یاعلی(ع) ادرکنی
هدف عملیات تصرف پاسگاه الیج، نزدیک شدن به البیضه و تأمین بیشتر منطقه
فرماندهی سپاه پاسداران
سازمان رزم سپاه پاسداران
سطح نبرد محدود
نوع عملیات محدود
جبهه نبرد سوسنگرد(طلائیه تا بستان)
منطقه عملیات پاسگاه الیج واقع در هورالهویزه و در شمال منطقه عملیاتی بدر، حد فاصل پاسگاه بلال و جاده خندق، در شرق البیضه
استعداد نیرو خودی گردان امام علی(ع) از تیپ 18 الغدیر و نیروهای ویژه غواص
استعداد نیرو دشمن گردان 3 از تیپ 701 کماندو
نتایج عملیات آزادسازی 30 کیلومترمربع از هور
تلفات و خسارات دشمن
51 کشته، حدود 100 زخمی و 18 اسیر

انهدام چند قایق، 9 پاسگاه شناور، چند خمپاره انداز و ضد هوایی

غنائم تعدادی سلاح از جمله دو خمپاره انداز 60 و 81 میلی متری و دو سلاح ضدهوایی تک لول


شرح مختصر نبرد

مقدمه

قدس5 آخرین عملیات از سلسله عملیات قدس است که با هدف تکمیل اهداف عملیات ها'>عملیات های قدس1 و 2 طراحی شد. با اجرای این عملیات محدود، پاسگاه الیج عراق تصرف می شد و پدافند خودی در هور وضعیت مناسب تری می یافت. این عملیات همچنین در بهبود موقعیت آفندی خودی مؤثر بود.



موقعیت منطقه عملیاتی، ابلاغ مأموریت

منطقه عملیات در هورالهویزه و در شمال منطقه عملیاتی بدر، حد فاصل پاسگاه بلال و جاده خندق، در شرق البیضه واقع شده است.



در تاریخ 1364/4/11 در پی دستور قرارگاه خاتم الانبیا(ص)، تیپ الغدیر برای اجرای عملیات در هورالهویزه و تصرف پاسگاه الیج زیر امر قرارگاه سلمان قرار گرفت، به همین دلیل خط پدافندی تیپ ویژه شهدا در محور شط علی تحویل تیپ الغدیر شد تا هر چه سریع تر آماده اجرای عملیات گردد.



قبل از واگذاری این منطقه به تیپ الغدیر ـ همان طور که قبلاً اشاره شدـ لشکر25 کربلا طی دو عملیات قدس1 و قدس2، چند پاسگاه آبی ـ خاکی دشمن را تصرف و مواضع خود را به پاسگاه الیج و منطقه حساس البیضه نزدیک تر کرده بود. مأموریت تیپ الغدیر در واقع ادامه و تکمیل دو عملیات یاد شده محسوب می گردد.



موقعیت نیروهای خودی و دشمن قبل از عملیات

نیروهای خودی قبل از عملیات، داخل آبراه شعبان و حوالی تقاطع آبراه تبوک و تبوک1 مستقر بودند که از دو پاسگاه و دو کمین شناور تشکیل می گردید.



خط پدافندی نیروهای دشمن نیز متشکل بود از یک سری پاسگاه های کمین، که پاسگاه الیج در مرکزیت این پاسگاه ها قرار داشت و به وسیله آنها حفاظت می شد. مقر تاکتیکی فرماندهی گروهان مستقر در این منطقه در 700 متری پاسگاه الیج و یک کیلومتری البیضه بود و مقر اصلی این گروهان در البیضه قرار داشت.



شناسایی

نیروهای شناسایی از تاریخ 1364/4/15 کار خود را در آبراه حضرت رسول(ص) و آبراه حمزه سید الشهدا آغاز کردند و در 1364/4/27 آبراه تبوک را شناسایی کردند. سپس با تهیه عکس هوایی از این منطقه، آبراه دیگری مشخص گردید که نیروهای شناسایی درباره تمامی جوانب آن کار کردند. به علت اهمیتی که فرمانده تیپ الغدیر به امر شناسایی و تأثیر آن در چگونگی اجرای عملیات می داد، وی در بعضی از شناسایی ها به همراه نیروهای شناسایی تا نزدیکی دشمن می رفت که این امر در اصلاح طرح مانور عملیات مؤثر بود.



کلاً شناسایی در 4 محور: آبراه حضرت رسول(ص)، آبراه حمزه سید الشهدا، آبراه امام علی(ع) و آبراه تبوک (فاطمه زهرا(س)) انجام گرفت. با بررسی به عمل آمده چنین محرز شد که عمده موانع دشمن در آبراه تبوک1 (آبراه اصلی) قرار دارد و دشمن احتمال هجوم از سایر آبراه ها را نمی دهد.



در مجموع موانع دشمن در منطقه چنین بود:

1ـ هفت ردیف سیم خاردار، خصوصاً در انتهای آبراه، نزدیک پاسگاه دشمن.

2ـ حدود 700 متر میدان مین.

3ـ بشکه های 200 لیتری حاوی مواد آتش زا (فوگاز). تفاوت این بشکه ها با انواع آن در عملیات ها'>عملیات های قبلی این بود که به محض رسیدن آب به چاشنی سدیمی آن مشتعل می شد. تعداد 30 بشکه 200 لیتری و 28 دبه 20 لیتری فوگاز در این منطقه کار گذاشته شده بود.



همچنین امکانات دشمن در پاسگاه الیج چنین بود:

1ـ دو سلاح تک لول ضد هوایی.

2ـ دو خمپاره انداز 81 و82 میلی متری.

3ـ مهمات کافی برای 48 ساعت مقاومت.

4ـ گردان سوم تیپ701 کماندویی حذیفه.



آگاهی دشمن از عملیات

در آخرین شناسایی مشاهده شد که دشمن مقداری مهمات اضافی در پاسگاه الیج آورده و بر تعداد بشکه های انفجاری نیز افزوده است. در مجموع به نظر می رسید دشمن اطلاعاتی در زمینه عملیات به دست آورده است که علل آن می تواند عدم رعایت احتیاط لازم از جانب نیروهای شناسایی، گرفتن عکس هوایی و یک سری نقل و انتقالات جدید در منطقه باشد.



اهداف و مأموریت

1ـ تصرف پاسگاه الیج واقع در هورالهویزه و نزدیک شدن به البیضه.

2ـ تأمین بیشتر جاده خندق.

3ـ تأمین بیشتر جناح راست خط پدافندی.

4ـ محدودتر شدن خط پدافندی خودی و کاهش پاسگاه های مستقر در روی آب.



سازمان رزم

تیپ بدر در این عملیات، گروهان جندالله به استعداد 70 تن، گروهان حُرّ به استعداد 80تن (احتیاط) و نیروهای ویژه غواص را در قالب گردان امام علی(ع) به کار می گرفت.



طرح مانور

برای شروع تک، 3 محور عملیاتی طراحی شده بود:



در محور محمد رسول الله(ص) نیروهای عمل کننده به استعداد 50 تک ور و تعدادی غواص، با استفاده از راه کار واقع در این محور از پشت دشمن را دور زده و پاسگاه الیج را منهدم می نمایند. در محور حمزه سیدالشهدا 30 نیروی تک ور و تعدادی نیروی غواص با هجوم به جناح دشمن تک را شروع کرده و پاسگاه الیج را منهدم می کنند. در محور امام علی(ع) 7 نیروی تک ور و 10 غواص با بستن عقبه اصلی دشمن در این منطقه، فرماندهی و سه کمین پشت پاسگاه الیج را منهدم کرده در 700 متری این پاسگاه پدافند می نمایند.



در این عملیات ابتدا تیم شناسایی، تیم تخریب و تیم غواص به عنوان جلودار با پاک سازی آبراه ها از سیم خاردارها و مین ها و بشکه های انفجاری و غافل گیر کردن نگهبانان، خط دشمن را می شکنند، سپس با صدای تکبیر اینان، نیروهای تک ور قایق سوار حمله خود را شروع می کنند و به انهدام موضع دشمن، تصرف و پاک سازی آن می پردازند.



زمان برآورد شده برای رسیدن به خط پدافندی دشمن، از محورهای حضرت رسول(ص) و حمزه سیدالشهدا دو ساعت و از محور امام علی(ع) سه ساعت است که با توجه به آن، زمان درگیری و شروع عملیات را قرارگاه سلمان ساعت 21 روز 1364/5/15 تعیین کرد.



همچنین دو واحد ادوات و توپخانه که از آمادگی کافی برخوردار بودند مأموریت پشتیبانی آتش نیروها را به عهده داشتند. گروهان ادوات در این عملیات دو قبضه تفنگ106 میلی متری شناور، 5 قایق مجهز به سلاح دوشکا، یک خمپاره انداز 82 میلی متری و دو مینی کاتیوشا در اختیار داشت. توپخانه لشکر 77 ارتش در این عملیات مأموریت تأمین آتش پشتیبانی یگان را به عهده داشت و امکانات آن عبارت بود از: دو قبضه کاتیوشا، یک آتشبار توپ 152م.م و چهار توپ 130م.م و دو توپ 105م.م. علاوه بر تأمین پوشش هوایی منطقه، پیش بینی شده بود که توپ های ضدهوایی (23م.م.) دو طرف آبراه هایی که امکان هجوم دشمن در آنها بیشتر است مستقر شده و با پیشروی نیروها به جلو منتقل گردند.



استعداد واحد پدافند هوایی شامل: شش توپ23م.م، یک توپ 57م.م، یک چهارلول و یک دسته موشکی سهند می شد.



ضمن اینکه واحدهای یگان دریایی، تخریب، بهداری، مهندسی، مخابرات و ... نیز متناسب با مأموریت محوله، نیروهای عمل کننده را در این عملیات پشتیبانی می نمایند.



شرح عملیات

پس از کسب آمادگی های لازم نیروهای عمل کننده در ساعت 18 تا 19 روز 1364/5/15 حرکت خود را به طرف دشمن آغاز کردند.



نیروها در سه محور حضرت رسول(ص)، حمزه و امام علی(ع) بدون هیچ حادثه ای ظرف 30 تا60 دقیقه به نزدیکی دشمن رسیدند و به دلیل عدم اعلام آمادگی محور امام علی(ع) متوقف شدند. در این زمان نیروهای دشمن یک سره و بدون هدف به اطراف خود تیراندازی می کردند.



سرانجام محور امام علی(ع) در ساعت 23، پس از پی گیری فرماندهی تیپ و انتظار چند ساعته دو محور دیگر، اعلام آمادگی کرد که بلافاصله با قرائت رمز عملیات "یا علی(ع) ادرکنی" آغاز درگیری اعلام شد و محورها اقدامات خود را شروع کردند.



در محور حضرت رسول(ص) ابتدا سه غواصی که تا نزدیک پاسگاه دوم الیج رفته بودند با شنیدن رمز عملیات بلافاصله با پرتاب نارنجک و انهدام چند سنگر، خود را به پاسگاه رساندند و پس از 30 دقیقه درگیری سرانجام با رسیدن سایر نیروهای کمکی موفق به تصرف پاسگاه شدند.



لازم به توضیح است که از ابتدای شروع درگیری، نیروهای بلم سوار در انتظار تکبیر غواص ها بودند. غواص ها نیز در نظر داشتند وقتی جای پای مناسبی گرفتند، تکبیر بگویند، به همین دلیل پس از یک درگیری سه نفره نیم ساعته با کمک سه غواص دیگر تا حدودی موفق به سقوط پاسگاه شدند و پس از آن با تکبیر خود نیروهای تک ور را فرا خواندند که بلافاصله نیروها سوار بر بلم، خود را به پاسگاه رساندند و با درگیری مختصری پاسگاه را پاک سازی و به تصرف خود درآوردند.



در محور حمزه سید الشهدا غواصان پس از حرکت در محوطه باز، با صدای تکبیر نیروهای عمل کننده در پاسگاه مجاور مواجه شدند و قبل از رسیدن به پاسگاه بر اثر عجله و دستپاچگی تکبیر گفتند که باعث هوشیاری و شروع تیراندازی دشمن گردید. در این تیراندازی نیروهای غواص و تعدادی از نیروهای تک ور شهید و مجروح شدند. در این محور تنها 4 نیروی اطلاعات و عملیات سالم ماندند که داخل آب بدون سلاح، در دید دشمن قرار داشتند.



در این وضعیت باقی مانده نیروها مصمم شدند به هر صورت عملیات در این محور را اجرا کنند. این 4 رزمنده در یک اقدام ابتکاری و توأم با ریسک، ابتدا طوری وانمود می کنند که قصد پناهنده شدن دارند لذا پس از رساندن خود به مواضع عراقی ها، با سرعت عمل یکی از برادران و مسلح شدن وی، درگیری آغاز شد و در نهایت پس از سقوط پاسگاه، 18 تن از عناصر دشمن را اسیر کردند.



نیروهای محور امام علی(ع) نیز با اعلام رمز عملیات، درگیری خود را با پرتاب نارنجک و شلیک گلوله آغاز کردند و توانستند خیلی سریع به اهداف خود دست یابند و پاسگاه فرماندهی (گروهان) را نیز از همان ابتدا با شلیک یک آرپی جی منهدم کنند و در اختیار خود بگیرند.



در مجموع نیروهای تیپ ظرف یک ساعت درگیری موفق شدند علاوه بر تصرف کامل پاسگاه الیج، کمین ها و پاسگاه های اطراف آن را تا 1/5 کیلومتری البیضه پاک سازی کنند و در آبراه اصلی، در 2 کیلومتری البیضه، ضمن ایجاد موانع و کمین مستقر شوند.



نتایج عملیات

مواضع به دست آمده در عملیات قدس5، پس از 3 روز کاملاً تثبیت شد و در نهایت حدود 30 کیلومترمربع دیگر از هور به تصرف رزمندگان در آمد.

تلفات دشمن: 51 کشته و 18 اسیر.

غنائم: تعدادی سلاح از جمله دو خمپاره انداز 60 و 81 میلی متری و دو سلاح ضدهوایی تک لول و...

ضایعات خودی: 38 شهید (که همگی تخلیه شدند)، 60 مجروح، تعدادی قایق که بر اثر ترکش و... منهدم گردید.



عوامل مؤثر در پیروزی

با توجه به ویژگی های عملیات ها'>عملیات های محدود، نقاط قوت این عملیات که موجب موفقیت آن شد، چنین است:

ـ شناسایی های دقیق از مسیر حرکت نیروها و خط پدافندی دشمن.

ـ جامع بودن طرح مانور.

ـ روحیه و کیفیت مناسب نیروهای عمل کننده.

ـ استفاده از اصل غافل گیری در دو محور عملیات.



عملیات فرعی تیپ امام حسن(ع)

در کنار تیپ الغدیر، تیپ امام حسن(ع) مأموریت داشت در دو آبراه نهروان و مقداد پس از انهدام کمین های دشمن در نزدیکی آنها مستقر شود تا ضمن منهدم کردن عناصری از دشمن، جناح چپ الغدیر را تأمین نماید.



هم زمان با تیپ الغدیر نیروهای تیپ امام حسن(ع) نیز وارد عمل شدند. در ساعت 23 اولین نیروها در محور نهروان به هدف خود رسیدند و با یک کمین منهدم شده مواجه شدند. (احتمالاً به وسیله گلوله توپ از بین رفته بود.)



لحظاتی بعد رزمندگان محور مقداد نیز به هدف خود نزدیک شدند و پس از برخورد با کمین خالی دشمن آن را منهدم کردند. تیپ امام حسن(ع) با دستیابی نسبی به اهداف خود، در امتداد خط تیپ الغدیر به پدافند و تحکیم مواضع مشغول گردید.



فهرست منابع

1ـ سند شماره 0631 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش عملیات قدس5، گزارش راوی عملیات قدس5، سید محمد فاطمی، مرداد 1364.

2ـ سلسله عملیات قدس تحرک در جبهه ها، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس (مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ)، تهران، 1384.

3- مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.